دیباچه -زهرا فرود : امام خمینی (ره) می فرمایند :هنر را می‌توان از جمله مقولات پیچیده در زندگی بشر دانست؛ و شاید پیچیده ترین آن ها نیز باشد. هنر در میان اندیشمندان تعریف واحدی ندارد. بلکه مقوله ای است که تعریف های بسیاری برای آن ذکر می شود.هنر در اسلام، برخلاف دیگر جوامع از مفهوم «هنر برای هنر» پیروی نمیکند، هنر در اسلام، ابزاری است ارزشمند برای رسیدن به اهداف الهی؛ «هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی است.هنر متعالی، نیز همان هنری است که فراگیری اصول و قواعد آن برای هنرمندان ضروری است، همانند ودیعه ای از جانب خداست. لذاست که هنرمند متعهد می‌بایست با هنر خود جامعه را به سوی سعادت و حیات طیبه رهنمون سازد.پیرامون بهره گیری از تفکرات و اندیشه های امام خمینی ( ره ) در عرصه هنر بویژه عرصه تولیدات نمایشی با "حمید بهمنی "نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون گفتگویی صورت گرفته که می خوانید:
"حمید بهمنی" کارگردان سینما و تلویزیون به خبرنگار دیباچه گفت :به تعبير بنده حضرت امام(ره) بدلیل نگاه نافذی که در مباحث دینداری،مملکت داری و هدایت انقلاب داشتند، بیشتر از صدسال از زمان خود جلوتر بودند به همین خاطر وقتی نکته ای را می فرمودند، همه ضمن تعجب از آن نکته ، ابراز می داشتند پیرمردی با این سن و سال چطور می تواند اینقدر شیوا و زیبا پیرامون مسائل سیاسی،فرهنگی، اقتصادی و بویژه هنر صحبت کند.در واقع زمانی که امام (ره)وارد ایران شدند، در بهشت زهرا جمله عجیبی را گفتند و آن گفته این بود که ما با سینما مخالف نیستیم ما با فحشا مخالفیم. پس با کمی تفکر بر این نوع دیدگاه درمی یابیم نظرو دید ایشان فراتر از نگاه زمان و شرایط آن دوره بوده که سینمای ما به لحاظ اکثر آثارتولیدی، سینمای فاسد،زننده و بدون آینده نگری به مسیر خود ادامه می داد.و این جمله امام که سینما را قبول می کنیم اما فحشا را نمی پذیریم نشان می دهد که دیدگاه وی پیرامون هنر بویژه سینما خیلی بیشتر و گسترده تر از حد آن دوران و حتی در حال حاضر، بوده و قطعا اگر هم اکنون امام (ره) در قید حیات بودند حتما دوباره این جمله را تکرار می کردند .ایشان در برخی سخنان خود حتی سینما را به معنای واقعی ستایش می کردند به تعبیری دیگر، از آثاری چون "گاو" ساخته" داریوش مهرجویی" تعریف و تمجید زیادی نمودند.به هر حال، اگر بخواهیم بررسی کنیم از دیدگاه امام (ره)، هنر چقدر و تا چه حد توانسته نقاط کور و مشکل دار جامعه را مطرح کند؛ مسئله ای است که به خود فیلمسازان،مدیران مربوطه و متولیان سینما و هنر بازمی گردد .
او افزود:به نظر من بهتراست مبحث سینما و حرکت آن در مسیر هم سو با انقلاب را به دو بخش تقسیم کنیم؛ یکی سینمای هدفمند و همسو با انقلاب و دیگری سینمای غیر هدفمند و مخالف با انقلاب ،به طور کل سینمای مخالف انقلاب ، اگرچه گاهی در قالب مطرح نمودن نقاط کورِ جامعه طیِ مسیر می کند،اما نوع حرکت آن به گونه ای است که با مصور کردن سیاه‌نمایی ها، دشمن را از مشکلات و نقاط کور جامعه باخبر می سازد. بنابراین در این نوع سینما کمتر پیش می آید که علاوه بر مطرح نمودن کاستی ها ،مسئله امید و آینده نگری نیز اشاعه داده شود. و این امر موضوعی است که مقام معظم رهبری نیز بارها و بارها پیرامون آن صحبت داشتند و به تعبیر ایشان اگر بخواهیم صحبت های امام رحمت الله را در حوزه مسائل فرهنگی و نشان دادن نقاط کور جامعه مورد بررسی قرار دهیم، از نمره صد، حداقل ۲۰ خواهیم گرفت چون نکاتی را همسو با تعبیر امام راحل عنوان نکرده ایم.
اما تا دلتان بخواهد سیاه نمایی کرده و برسر خود زده ایم و مملکت خودمان را نسبت به دنیا خیلی بد نشان داده ایم .مخصوصاً سینماگران معاند، که بخشی از آنها را هم اکنون در جشنواره های مختلف می بینیم، بخشی از آنها را در بین سلبریتی ها، بخشی را در بین بازیگران و گروهی دیگرا را نیز در بین کارگردان های فراری و ضد انقلاب می بینیم و با تمام این وجود مدیران ما هنوز نتوانستند کاری انجام دهند ،به گونه ای که شرایطی فراهم آید تا فیلمسازان بتوانند مباحث و مشکلات جامعه را به شکل صحیح مطرح کنند.
"بهمنی "ادامه داد:هم اکنون به دلیل تسلط بیش از حد این گروه از معاندین که در حوزه سینما فعالیت زیادی دارند، حتی بچه های انقلابی هم اگر بخواهند فیلمی در راستای نقد جامعه و کمبودها و کاستی ها بسازند ،ممکن است برکار آنها برچسب سیاه‌نمایی خورده شود.
به طور کل در حوزه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری آثار پیشرفته و کارهای خوبی انجام شده که دنیا را شگفت زده نموده و رونق بسیاری را ایجاد کرده، ولی با این وجود همه فقط به صرف خودنمایی و دریافت جایزه و یا حتی دریافت گرین کارت به سراغ سیاه‌نمایی می روند؛ یعنی وطن فروشی به شکل خیلی خاص.به همین خاطر می توان گفت ،هم اکنون فیلمسازی بدون سیاه‌نمایی و بر مبنای نقد اجتماعی همچون راه رفتن بر لبه شمشیر است.کَما اینکه ما در این عرصه آثار خوبی داشتیم که" آژانس شیشه‌ای" نمونه بارز آن است که در آن علاوه بر نقد جامعه مخاطب با نقطه ای از امید نیز مواجه می شود.البته ناگفته نماند اکثر تولیدات امروز سینمای کشور را آثار سیاه‌نمایی تشکیل داده اند.
کارگردان فیلم سینمایی" گلوگاه شیطان "اظهار داشت : به نظر من حضرت امام یک نگرش عجیبی به مسائل دینی، اقتصادی و ... داشتند که اوج این نگرش را می‌توان در کتاب معروفشان با عنوان" عروه الوثقی" مشاهده کرد.به طور کل، بحث عنصر ولایت فقیه از نگاه ما یک نگاه کاملاً مترقی ،پیشرفته و روبه‌جلو است؛ همان صحبت‌هایی که متاسفانه به تعبير دشمن و افرادی که در بدنه نظام ،رُشدِ « زالو وار » داشته اند و نیزکسانی که صاحب رسانه ،قدرت ،ثروت ،زور و تزویر بوده اند،خیلی بد تلقی شده است.
به نظرم نسل امروز می تواندبا تکیه بر تفکرات امام راحل و بی توجهی به تعابیر دشمنان، به معنای واقعی ،نقش ولایت و ولایت فقیه را حتی در آثار و تولیدات نمایشی خود سهیم کند.
وی افزود:امام خمینی رحمة الله ۱۰سال از عمر خود را بعد از انقلاب، با انقلاب بودند، ولی رهبر معظم انقلاب نزدیک به سی سال از عمر خود را در حوزه انقلاب گذاشتند. همچنین ایشان طی این سالها تلاش های بسیاری کردند تا جامعه را از مشکلات عبور دهند. بنابراین اگر هر کشور دیگری با هر نگاه و موقعیت سیاسی، به غیر از ایران بود، در همان سال‌های اولیه بعد از فوت امام، زمین می‌خورد. اما رهبری ای همچون رهبر ما آمدند و با دانش، تفکرخود و اندیشه های مبتنی با آرمان‌های دینی و مفاهیم ولایت فقیه ، حرکت جامعه را شکل دادند و همین موضوع انگیزه خوبی است که ما بتوانیم به واسطه آن در سینما آثار ماندگاری تولید کنیم .البته جامعه کنونی ما، هنوز با مشکلات مختلفی دست و پنجه نرم می کند و نمی توان منکر کم و کاستی ها بود ولی با همه این اوصاف شاهد پیشرفت های خوبی نیز بوده ایم که باز ،همه آنها را مرهون ولایت فقیه هستیم که باید به آن توجه داشته باشیم.
بهمنی تصریح کرد: هم اکنون می توان مدعی بود اوج ولایت پذیری و تفکر ولایی در تولیدات نمایشی بیشتر در سینمای دفاع مقدس، نمود یافته که به تصویر کشیدن توجه رزمندگان به سیره نبی اکرم(ص)، اطاعت از امام زمان (عج)،توجه و توسل به ائمه ،اطاعت از امام راحل و ولایت فقیه نمونه بارز آنهاست.
کارگردان فیلم سینمایی "آن مرد آمد" گفت: آنچه که برای ما اهمیت دارد ، آن است که در ادامه اندیشه و تفکر امام پیرامون هنر، به نگاه رهبر انقلاب نیز در این باره توجه داشته باشیم و آنها را بَسط و گسترش دهیم ؛چرا که نگاه ایشان به حوزه فرهنگ و هنر غیر قابل تصور است و ما هیچ رهبری همچون حضرت آقا را در دنیا نداریم که تا این حدنسبت به حوزه فرهنگ و هنر مسلط باشند و همه اینها نشأت گرفته از همان ولایت فقیه یا فقه پویایی است که امام راحل در کتاب عروه الوثقی خود بیان کرده بودند که تاکنون نه تنها پیرامون آنها به مردم چیزی گفته نشده، بلکه در عرصه نمایشی نیز مصور نشده‌اند.
درکل نگاه امام و رهبری پیرامون حوزه فرهنگ و هنر نگاه پیشرفته، رو به جلو و حتی فراتر از زمان کنونی است .ولی ما به عنوان فیلمساز و مدیران فرهنگی، حرکتی لاک پشت وار داریم درصورتی که نیاز جامعه جهانی از اسلام و به ویژه نحوه حکومت داری و نیز اتفاقاتی که در جمهوری اسلامی در حال جریان است، باید سریع تر و روشن تر باشد و تنها وسیله ای که می تواند این ماجرا را انتقال دهد و اذعان دارد که هنر دینی و هنر اسلامی چقدر می تواند موثر باشد،سینما است.
این کارگردان عنوان کرد : ما با تکیه بر جایگاه هنر که حضرت امام بارها درباره آن اشاراتی داشتند و گفتند که هنرِ متعهد یعنی برخورداری هنر از نگاه تعهد و ایمان، و یا هنر متعهد یعنی تکیه بر باورهای دینی، مجموعه های فاخری همچون "مختار نامه "،"امام علی"(ع) و حضرت محمد(ص) را ساختیم .ولی پیرامون دیدگاه حضرت امام (ره) نسبت به موضوع و جایگاه هنر در تولیدات نمایشی که بتواند تاثیر بسزایی داشته باشد، آنطور که باید،کاری انجام نداده ایم. مثلا مرحوم" فرج الله سلحشور "با اینکه با ساخت مجموعه "یوسف پیامبر" تاثیر فوق‌العاده‌ای در حوزه فرهنگ و هنر ایجاد کردند، ولی باز کم است. به طور کل باید ابزار پیشرفت و ابزار کاملا مُدرن که از غرب به ما رسیده را دینی، اسلامی و هنری کنیم و با تفکر هنری و ایرانی خود آنها را مورد بهره برداری قرار دهیم.به هرحال همه می دانند که ایران صاحب تمدن،فرهنگ و نگاه مترقی بوده و هست و هیچ کسی جز یک ایرانی نمی تواند هنر را زیبا مطرح کند. البته بر روی ابزار پیشرفت هنر هفتم ،یا همان سینما کم کاری کرده ایم و به نظرم باید نگاه ویژه تری بر این موضوع صورت گیرد .
حمید بهمنی ادامه داد: ما در حوزه مسائل دینی و رمز گشایی مفاهیم دینی در عرصه تولیدات نمایشی، کم رنگ عمل کرده ایم؛ مثلا در حوزه بازتابِ گناه در زندگی و آخرت، اثری را نساختیم یا فیلمی که کمک به دیگران،اعتقاد داشتن به مفاهیم دینی و انجام کارهای ثواب در آن مصور شوند را آنچنان که باید، نداشته ایم؛ اگرچه" بچه های آسمان"،"رنگ خدا"و"باران" از جمله آثاری هستند که با زبان هنر و درقالب مفاهیم دینی ساخته شده اند.
"بهمنی "بیان کرد: اگر بخواهیم تاثیر اندیشه های هنری امام راحل را بر آثار نمایشی مورد بررسی قرار دهیم، قطعاً نمی‌توانیم نمره خوبی دریافت کنیم؛ چون خیلی فرصت ها را از دست داده ایم ویا به اتفاقاتی که می توانست از طریق سینما در جامعه جاری شود کم توجهی کرده ایم. برای نمونه می‌توان گفت بعد از فتنه های اخیر که از سال ۸۸ شروع شد و در ماه‌های اخیر به اوج خود رسید، بیش از یک فیلم مثل "قلاده های طلا "و چند اثر کوتاه ، تولیداتی دیگر با محتوا و مضمون فتنه نداشته ایم. در حالی که اگر مدیران و مسئولان ما این اندیشه امام که معتقد بودن هنر باید یک عنصر تعهد، جوهر پیام و بُعد سازندگی داشته باشد را درک می کردند، ما هم اکنون بسیاری از مشکلات را نداشتیم و شاید هم درصد آنها به صفر می رسید. و اصلاً همین مسئله حِجاب امری است که می‌توان آن را به واسطه تولید آثار فرهنگی هنری در سینما، تئاتر، تلویزیون، موسیقی ،تولید و نشر کتاب و حتی مجسمه سازی حل کرد. اما در اینجا شاید چنین سوالی مطرح شود که پس چرا با گذشت چهل و چند سال، هنوز نتوانستیم عملکرد مطلوبی داشته باشیم که در پاسخ می توان گفت:علت این امر آن است که نتوانسته‌ایم سیاست های نمایشی خود را با اندیشه، نظرات و دیدگاه های امام راحل پیرامون تولیدات نمایشی همسو سازیم.
وی ادامه داد: با نگاهی به جشنواره فیلم فجر در ۱۲ سال گذشته می‌بینیم که متاسفانه اکثر آثار در بستر سیاه‌نمایی به تولید رسیده اند؛ یعنی با تعریف غلط از مملکت و جامعه، راوی ماجراهای خود هستند در صورتی که تعریف امام این چنین نبود. به هر حال برای جاری کردن اندیشه و تفکرات امام در بَطنِ فرهنگ و هنر، نیاز است گردهمایی‌های موثر و هدفمند با تخصیص بودجه کافی شکل گیرد؛مثلا در حوزه سینما، وزارت ارشاد موظف است در میان آثارِ نمایشی، تولیدچند فیلم با دیدگاه حضرت امام را نیز در دستور کار خود قرار دهد . همچنین درعرصه تئاتر، موسیقی و دیگر شاخه های فرهنگی هنری نیز می‌توان چنین تمهیداتی را اخذ کرد. موسسه نشر آثار حضرت امام نیز که هم اکنون به جز نگهداری از حرم ،علی رغم دریافت بودجه هنگفت، خدمات فرهنگی و هنری چندانی ندارد .به تعبیر دیگر، کلا کاری انجام نمی دهد. و همه این موارد غفلت به حساب می آید وسبب می شود دشمن بتواند از غفلت ها سوء استفاده کند و نگاه جامعه را از رهبری گرفته و به سمت اسطوره های خیالی نظیر باب اسفنجی، بِن تِن، مرد عنکبوتی و غیره معطوف نماید.در صورتی که ما شهدایی همچون حاج قاسم سلیمانی را داریم که می‌توانندجامعه را تکان دهند و متاسفانه با گذشت سه سال از شهادت ایشان ،هنوز نتوانستیم اثری را پیرامون ایشان بسازیم.در کل همه این کم‌کاری‌ها به دلیل مغفول ماندن وگردو غبار گرفتن تفکر و نگاه امام در حوزه نمایشی و سینمایی است و برخلاف اینکه رهبر انقلاب بارها در مباحث کلامی خود به این نکته اشاره داشته و تذکر دادند، اما هیچ تأثیر عینی نمی بینیم و به نظرم باید یک شورای ویژه در حوزه سینما و نمایش طراحی کنیم که سالانه چندین اثر را همسو با دیدگاه امام در سبد تولیدات نمایشی خود قرار دهیم.
"حمید بهمنی" که کارگردانی سریال "نشانه‌ها "را برای رسانه ملی را برعهده داشته در ارتباط با این سوال که تفکرات و اندیشه‌های امام راحل علاوه بر حوزه‌های مختلف در آثار نمایشی چقدر مورد توجه قرار می‌گیرد؟ خاطرنشان کرد: عملاً اندیشه‌های امام در تولیدات نمایشی جز با به تصویر کشیدن عکس ایشان و حتی عکس مقام معظم رهبری بر روی دیوار به گونه‌ای دیگر مورد توجه قرار نگرفته؛ یعنی تاکنون از سیره امام در کارها و تولیدات خود بهره نگرفته ایم و تاکنون ما اثر "آفتاب و زمین" ساخته" جواد شمقدری" را داشته ایم که سالها پیش پخش شد و "فرزند صبح "به کارگردانی "بهروز افخمی" از دیگر آثاری است که پیرامون امام خمینی به تولید رسید اما کاری ضعیف بود و با هزینه هنگفت به تولید رسید. و بعد از اینها به جز چند کار کوتاه، تولیدات دیگری در ارتباط با امام خمینی نداشتیم؛ البته سریال "معمای شاه"ساخته "محمدرضا ورزی "تا حدی مناسب بود اما باز همچنان باید گفت کافی نیست که فقط به تاریخ حضور امام اشاره کنیم و توجهی به اشاعه نظرات حضرت امام نداشته باشیم.
